“Ik doe wat ik zelf wil, ik ben je hond niet!” – Egocentrisme en problemen in relaties

“Ik doe wat ik zelf wil.”

“Ik heb er geen zin in.”

“Zo ben ik nou eenmaal.”

“Leer er maar mee leven.” 

“Je probeert me in iemand te veranderen die ik niet ben.”

“Als je dit niet van me accepteert, dan heb je pech. Dan ga je maar weg, ik hou je niet tegen.”

 

Als ik eerlijk ben, heb ik me tot voor kort schuldig gemaakt aan behoorlijk wat egocentrisme in mijn relaties. Niet alleen in de liefde, maar ook in vriendschappen, familierelaties en op het werk. Ik had geen idee, het was een grote blinde vlek van me. Ja, ik noemde mezelf wel eens eigenwijs of eigengereid, maar vond dat ik daarbij volledig in mijn recht stond. De ander drong mij zijn wensen of visie op, en was dus fout bezig. Als ik ergens geen zin in had, dan moest de ander zich daar maar bij neerleggen, of niet, maar dan bleef ik weigeren, of nam ik met alle liefde afscheid. Ik was niet gevoelig voor emotionele chantage (emotionele, aanvallende reacties van anderen), sterker nog, dan was de kans groot dat ik helemaal niet meer bereid was om de ander tegenmoet te komen.

Omdat ik daarnaast best conflictvermijdend was, probeerde ik te verhullen dat ik toch deed wat ik zelf wilde, door middel van smoesjes (“ik kan niet” in plaats van “ik heb geen zin”) en ‘ja’ of ‘misschien’ zeggen, maar nee doen, en hopen dat de ander me daar dan niet op aan zou spreken.

Mijn autonomie en vrijheid waren me enorm dierbaar. Verantwoordelijkheden verafschuwde ik. Uiteindelijk deed ik bijna altijd wat ik zelf wilde, en had ik weinig over voor een ander als dat ten koste ging van mezelf.

Het voordeel hiervan is natuurlijk dat ik sterk in mijn schoenen stond en voor mezelf op kwam; ik liet niet over me heen lopen of gebruik van me maken. Een assertiviteitscursus had ik echt niet nodig.

Tenzij de ander ontzettend stevig op zijn strepen ging staan én daarnaast enige macht over me had, zoals een autoritaire baas van een baan waar ik dol op was, of een dominante geliefde waar ik erg gek op was. Dan bond ik in en deed ik wat me ‘opgedragen’ was, met gigantische weerstand weliswaar en een gezicht dat op onweer stond. Over zo’n voorval bleef ik dan wrok koesteren. Lang duurde die (werk)relaties dan ook nooit.. Laat staan als ik me niet afhankelijk van hen voelde, dan was ik gelijk weg.

Voor mijn nabije omgeving kon deze houding natuurlijk onwijs frustrerend zijn, vooral als je iets van me gedaan wilde krijgen, waar ik geen zin in had.

Ik kreeg dit alles echter pas laat door; toen ik me daar pijnlijk bewust van werd in (leer)therapie en in trajecten van persoonlijke ontwikkeling, waar ik mijn reacties op mijn omgeving eens goed onder de loep begon te nemen.

Want: hoe kwam het dat veel van mijn liefdesrelaties nooit echt van de grond kwamen, of lang duurden? En hoe kwam het dat veel van mijn vriendschappen nooit echt heel close werden? En waarom voelde ik me niet heel hecht met mijn familie? En waarom was ik zo vaak van baan naar baan gehopt?

Wat was mijn aandeel hierin?

Ik leek behoorlijk egocentrisch en dat zat hechte relaties en het vervullen van verantwoordelijkheden in de weg, was één van de hypotheses van de therapeuten. Er ontstond zo weinig wederkerigheid.

 

Het alwetende Wikipedia verwoordt mijns inziens mooi wat egocentrisme inhoudt:

Egocentrisme is een term uit de psychologie. Wie egocentrisch is, heeft een verminderd vermogen om zich in een ander of diens standpunten of gevoel te verplaatsen (empathie). Het gevolg is dat de persoon zijn eigen visie en belangen centraal stelt, en er vaak van uitgaat dat zijn visie ook de visie van anderen is.

 

Hoe ik zelf aan dat verminderde vermogen tot empathie kom, is me nog niet geheel duidelijk, al zal het een mix van aangeboren eigenschappen (richting het autistische spectrum wellicht) en invloeden vanuit mijn opvoeding zijn (beide ouders zijn hier persoonlijk ook geen held in, en ze hebben mij en mijn zus heel vrij en met weinig grenzen of verantwoordelijkheden opgevoed, als twee kleine dictatortjes: onze wil was wet).

Toen ik me dit begon te realiseren, schrok ik. Ik, niet empathisch? Wat confronterend, wat afschuwelijk! Empathie vind ik een prachtige eigenschap, en ik dacht altijd dat dat wel goed zat bij mij. Aardig, gevoelig, begripvol en een goede luisteraar ben ik namelijk wel, als ik even zo onbescheiden mag zijn, maar dat is inderdaad toch iets anders.

 

Dit kon zo niet langer. Ik besloot er actief verandering in te brengen, door er een belangrijk doel van te maken en daar langzaam maar zeker naar toe te werken. Van egocentrisch naar empathisch(er).

Hoe?

  1. Bewustzijn. Door kritisch naar mijn egocentrische neigingen in mijn relaties te kijken. Wat denk en doe ik? Welk effect heeft dat? Sta ik daar achter?
  2. Communicatie. Door pro-actief naar de visie en wensen van mijn vrienden, familie, liefje en andere belangrijke anderen te vragen, de tijd te nemen om daar goed naar te luisteren en mijn best te doen ze volledig te begrijpen.
  3. Actie. Door de wensen van mijn geliefden net zo belangrijk te maken als de mijne, ook als ik ze niet leuk vind. Ze bewust voor ogen te blijven houden, en er ook naar te handelen. Als ik weet dat iemand iets (on)prettig vind of van me verwacht, dan hou ik daar rekening mee.
  4. Terugvalpreventie. Door mezelf constant bij de les te houden. Ben ik toch weer egocentrisch bezig? Dan kom ik er op terug, zeg sorry en maak het goed met passende actie.

Ik ben van plan hier net zo lang mee door te gaan, tot het mijn automatische piloot is geworden. Een late heropvoeding, zou je kunnen zeggen.

Mijn insteek is nu niet meer ‘my way or the high-way’, maar hoe komen we tot een omgang die voor beiden heel bevredigend is? Ik blijf mijn autonomie heel belangrijk vinden, maar streef nu naar vrijheid binnen de verbinding.

Aan smoesjes doe ik niet meer, als ik ergens geen trek in heb, dan zeg ik dat gewoon. Soms betekent dit dat ik dan afscheid moet nemen van bepaalde (werk)relaties, omdat er geen wederzijds bevredigende weg blijkt te zijn, maar dat is beter dan ons in alle bochten te wringen, om het maar te laten werken.

In mijn werk als psycholoog en schrijver heb ik mijn neiging tot egocentrisme ondervangen door als zelfstandige te werken, en me te specialiseren in zaken die mij persoonlijk raken. Angst, afhankelijkheid en problematische liefdesrelaties (en diabetes) dus, onderwerpen die me mateloos fascineren, omdat ik ze zelf aan den lijve ondervonden heb. Het grootste deel van mijn tijd besteed ik met lezen en leren over deze onderwerpen. Je zou het m’n autistische hyperfocus kunnen noemen. Hierdoor kan ik me juist sterk in mijn cliënten inleven en ervaar ik een ongekende drive om hen daarin vooruit te helpen. Bij onderwerpen die mij persoonlijk niets doen, zou ik dat stukken minder hebben.

Waar je talenten en de behoeften van de wereld elkaar kruisen, daar ligt je roeping – Aristoteles

Voor bazen werken heb ik inmiddels opgegeven. Daar wordt niemand gelukkiger van. De baas niet, en ik niet. Met autoriteit kan ik nu eenmaal niet goed overweg, als eigengereid persoon. Als ik er niet onderuit kom, zoals bij de wet en regels van de overheid, alla, dan moet het maar, maar ik ga een plek vol hiërarchie niet meer bewust opzoeken.

 

Sinds deze ommezwaai, zie ik de relaties die ik heb – en die goed bij mij passen en er voor mij écht toe doen – verbeteren en hechter worden, en daarmee vergroot ik mijn plezier in het leven en gevoel van verbinding, vervulling en zingeving. Het blijft vooralsnog hard werken om niet in oude patronen terug te vallen, maar ik vind het de moeite meer dan waard. Relatietherapeut Esther Perel verwoordde het heel stellig met: “de kwaliteit van onze relaties bepaalt de kwaliteit van ons leven”. Daar ben ik het mee eens, en die kwaliteit heb je gelukkig grotendeels zelf in de hand.

 


 

PS.

Een hele biecht weer, dit stukje, maar sinds ik bereid ben om naar mijn eigen tekortkomingen te kijken en er ook werk van te maken, zoals de 12-stappen-programma’s propageren, voel ik me sterker en vrijer dan ooit. Er hier zo openhartig over delen, is mijn manier om de helende kracht van persoonlijke ontwikkeling op heel concrete wijze onder een (groot) publiek te verspreiden. Het is mijn ervaring namelijk, dat veel boeken, artikelen en blogs over vergelijkbare onderwerpen niet erg de diepte in gaan, of het niet levendig genoeg maken met herkenbare voorbeelden. Dat probeer ik hier wel te doen. Mijn bescheiden bijdrage aan een mooiere wereld. 🙂